بسم الله الرحمن الرحیم

 

الحمد لله رب العالمین و الصلاه علی سیدنا و نبینا محمد و علی آله الطیبین سیما الحجه بقیه الله فی الارضین عجل الله تعالی فرجه الشریف و اللعن علی اعدائهم اجمعین

بی شک آگاهی از تاریخ، یکی از مفید ترین آگاهی هایی است که بشریت برای پیمودن مسیر درست از آن بهره مند شود. قرآن کریم بخش عمده ای از محتوای خود را صرف بیان حوادث گذشته کرده تا راه آینده روشن شود. امیرالمومنین درنامه خود به فرزندش می فرماید

" أَیْ بُنَیَّ إِنِّی وَ إِنْ لَمْ أَکُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ کَانَ قَبْلِی فَقَدْ نَظَرْتُ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ فَکَّرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ وَ سِرْتُ فِی آثَارِهِمْ حَتَّى عُدْتُ کَأَحَدِهِمْ بَلْ کَأَنِّی بِمَا انْتَهَى إِلَیَّ مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَى آخِرِهِم‏" (نهج البلاغه نامه 31)

بی شک طلاب حوزه علمیه با توجه به رسالت امامت امت و مدیریت فرهنگ جامعه اسلامی لازم است از این میراث مهم به بهترین نحو بهره مند شوند که این توصیه از زبان رهبرمعظم انقلاب اسلامی شنیدی تر است:

"من همیشه به جوانان و محصّلین و طلّاب و دیگران میگویم که تاریخ را جدّی بگیرید و با دقّت نگاه کنید، ببینید چه اتفاقی افتاده است: «تلک أمة قد خلت». عبرت از گذشتگان، درس و آموزش قرآن است" (یانات در دیدار جمعی از پاسداران 5/۱۰/۱۳۷۴)

 شورای آموزش تکمیلی مدرسه عالی فقه و اصول امام حسین علیه السلام در راستای تحقق سیاست تربیت فقیه تراز انقلاب اسلامی که "جامعیت" یکی از مؤلفه های آن به شمار می رود، دوره تمحضی تاریخ و تمدن اسلامی را به عنوان یکی از دوره های تابستانه مدرسه در نظر گرفت و سپس با بهره مندی از مشورت حلقه های تخصصی و بررسی طرح های مختلف، سرفصل های ذیل را به تصویب رسانید.

 

 ناگفته پیداست مأموریت اساسی مدرسه عالی فقه و اصول امام حسین علیه السلام در حوزه ی آموزش، مسأله فقاهت است؛ اما با توجه به این نکته که از سویی تخصص در حوزه های علوم اسلامی اساسا بدون یک جامعیت نسبی امکان پذیر نیست و از سوی دیگر موضوعاتی چون مسأله تاریخ در ارتقای سطح بصیرت و پختگی اجتماعی و سیاسی طلبه تاثیر بی بدیل دارد، تدوین برخی از دوره های تمحضی در دستور کار مدرسه قرار گرفت.

 نکته ی قابل توجه در تدوین این دوره این است که در مطالعه تاریخ، اگرچه از بررسی خطی تحولات گریزی نیست اما آنچه می تواند به عنوان یک عبرت و تجربه ارزشمند محسوب شود مطالعه جریانی و مساله محور است.

طبیعتا در مسیر تاریخ، نقطه های عطفی پدید آمده که منشاء تحولات گسترده شده و مانند یک سیل توفنده اتفاقات فراوانی را در پی خود آورده است. رهاورد شناخت این نقطه ها و حادثه های مهم، نگاه جامع وکلانی است که یک پژوهشگر را بر نقطه ی مرتفعی از مباحث قرار می دهد تا در لابه لای اوراق تاریخ خطوط اصلی و جریان های سرنوشت ساز را فراموش نکند. بنابراین سرفصل های آموزشی دوره تابستانه تاریخ با همین رویکرد تدوین شده است.

بی شک هدف از دوره های تابستانه فراگیری تخصصی پرونده مدنظر نیست. چرا که تخصص در موضوعات کلان نیازمند کاری مستمر و عمیق است؛ بلکه هدف، آشنایی طلاب محترم با سرفصل های مهم، کتاب ها، رویکردها و زمینه های متنوع آن حوزه دانشی جهت پیگیری ها و مطالعات شخصی است.

این دوره در 4 هفته (25 روز) تنظیم شده است که مشتمل بر حدود 75 ساعت درسی می باشد.

 

 تاریخ صدر اسلام تا پایان غیبت صغری  ( 60 جلسه)

1.    شکل گیری جریان نفاق ( دو جلسه)

• مناقین مکی و مدنی

• آیات مربوط به منافقین مکی و مدنی

• خصوصیات فکری دو جریان

• تفاوت فعالیت های دو جریان در حیات پیامبر اکرم

• سرانجام   

2.    تشکیل حکومت  (دو جلسه)

• ارکان تشکیل حکومت

• اقدامات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی

• کارگزاران

• مشارکت عمومی و مشورت

• جایگاه حاکم

3.    نقش حضرت صدیقه در وقایع پس از وفات رسول الله (ص) (یک جلسه)

• کانون توجه امت

• پرهیز دشمن از مقابله با وی و ورود حضرت به عرضه تقابل

• اقدامات حضرت در مقابله با دستگاه حاکم

• اقدامات متقابل دستگاه حاکم

4.     روز شمار اقدامات حضرت تا شهادت (یک جلسه)

5.    مساله سقیفه (سه جلسه)

• زمینه های سقیفه

• اقدامات جبهه نقاق در زمان پیامبر برای جانشینی

• صحیفه ملعونه

• تدابیر جبهه نفاق در شهادت نبی اکرم

• توطئه های بعد از نبی اکرم

• تدابیر امیرالمومنین علیه السلام برای رسوا سازی نفاق

• علل عدم قیام نظامی از سوی حضرت

6.    دوره خلفا (یک جلسه)

• شیوه مبارزه با انحراف در دوره خانه نشینی

• حفظ وحدت و پرهیز از تضعیف جامعه اسلامی

• فعالیت های اجتماعی و شخصی

7.    فتنه عثمان (سه جلسه)

• معرفی عثمان

• خصومت بنی امیه با بنی هاشم

• شورای شش نفره

• علاقه خاص خلیفه دوم به بنی امیه

• اقدامات خائنانه عثمان

• نارضایتی عمومی و قیام مخالفان و معرفی سرکردگان

• موضع امیرالمومنین علیه السلام

• فرجام عثمان

• دامنه قتل عثمان در تاریخ

• آخرالزمان و فتنه عثمان

• سفیانی

8.    حاکمیت علوی (سه جلسه)

• تفاوت دوره علوی با نبوی

• انگیزه پذیرش حکومت

• ویژگیهای حکومت علوی

• کارگزاران

• شرطه الخمیس

9.    جمل- صفین و خوارج ( یک جلسه)

10.    مساله صلح امام حسن (ع) (دو جلسه)

• وارث مشکلات پدر

• دشمن و جریان مقابل

• جنگ با معاویه

• خیانتها و مشکلات

• صلح و ضرورت آن

• شروط صلح

• اقدامات پس از صلح

11.    قیام سید الشهدا علیه السلام (سه جلسه)

• زمینه‌ها

• اهداف

• ویژگی‌ها

• درسها و عبرتها

• تحلیل‌ها

• پیروزی

• تاثیر

• امتداد

12.     بازسازی اجتماعی در زمانه امام سجاد علیه السلام

• تغییر در دین و احکام

• مقابله با دین و مومنان توسط بنی امیه

• مدینه مرکز غناء و موسیقی

• رشد جمعیت بیگانه از اسلام

• راهکار مقابله امام با چالشهای فرارو

• تاسیس مدرسه حدیثی و فقهی مدینه

• آثار فعالیت امام در نسلهای بعد

13.  امام باقر علیه السلام و تشکیل جامعه شیعی

• اصالت بخشی به فقه شیعه

• گزینش و تربیت اصحاب فقیه

• جداسازی جامعه شیعی از جامعه اهل سنت بوسیله فقه

• کانالیزه کردن انتقال معارف شیعی در دستگاه فقاهت (مثلا اصحاب اجماع)

14.    امام باقر علیه السلام و تبیین جایگاه امامت

• جدایی فقه شیعه فرصت جدید

• تبیین امامت شیعی و تزریق معارف امامتی به اصحاب فقیه

• تربیت اصحاب سر و دستور ویژه بدانها

• راه یافتن اسرار امامتی به بدنه جامعه شیعی

• وجود جریان مقصره در بین شیعیان

15. امام صادق علیه السلام : تاسیس مدرسه فقهی شیعه

• تحکیم و توسعه فقه شیعه

• مقابله با انحرافات فقه عامه در روش و مستندات

• تثبیت جایگاه مرجعیت فقهاء در بین مردم

• تعیین وکلاء

• تربیت شاگردان فقیه

• گسیل داشتن شاگردان به مناطق مختلف

16. امام صادق و مرجعیت علمی(2جلسه)

• تربیت شاگردان متکلم و مفسر و مورخ و ...

• مناظرات با اصناف کلامی و دانشوران مختلف فرق و مذاهب و ...

• به چالش کشیدن معارف عمومی جامعه و تصحیح آن

• ترویج علم و نشر حدیث و امر به کتابت و حفظ میراث مکتوب

17. امام صادق علیه السلام مبارزه با غلو و غلات (2جلسه)

• توسعه روایات مبین جایگاه ملکوتی امام

• عدم رعایت سر و فاش شدن آنها

• خصوصیات غلات و مقصره

• افشاء توطئه غلات توسط امام و فقهاء

• کانالیزه شدن معارف اهل بیت در بستر مرجعیت فقهاء

 18. امامت و سیاست و حکومت

• قیام زید بن علی علیه السلام

• بنی عباس و پشت صحنه قیام ها

• همکاری نکردن امام در تشکیل حکومت

• عدم آمادگی مردم و افشای اسرار

19. جریان فرهنگی بنی العباس (2جلسه)

• اقدامات بنی عباس برای مقابله با علوم اهل بیت

• سرازیر شدن اندیشوران غیر مسلمان به مراکز علمی اسلامی و نشر شبهات و عجز مکتب عامه        

20. تدابیر سیاسی ائمه متاخر در برابر بنی العباس

• امام کاظم علیه السلام و سازمان وکالت

• توسعه جغرافیایی و قدرت یافتن بنی العباس

• زیاده خواهی بنی العباس در مساله قرابت به نبی اکرم

• نگرانی هارون از جایگاه اجتماعی امام

• محدودیت حکومتی امام

• اشتباه شیعیان و ایثار امام

21. فتنه واقفیه      (2جلسه)

• زمینه پدید آمدن وقف

•  سرکردگان واقفه

• تلاش های امام برای هدایت واقفه

• نقش اصحاب در مقابله با وافقه

• اقدامات واقفه

• استمرار وسرانجام واقفه

• نقش واقفه در فرهنگ شیعی

22. تدابیر سیاسی ائمه متاخر در برابر بنی العباس

• ولایت عهدی امام رضا علیه السلام

• توسعه و قدرت سیاسی شیعه

• ترس مامون و ترفند وی در مقابله با شیعیان- فضاسازی و شبهه افکنی علیه امام

• خنثی سازی فعالیتهای مامون توسط امام

• استقاده از دانشمندان اهل سنت در دستگاه عباسی

• بهره گیری از اختلافات کلامی در تسویه حساب های سیاسی

• فساد حاکمان و عالمان

• قدرت گرفتن نظامیها

23. آماده سازی معرفتی عصر غیبت (تدابیر خاص امام جواد تا امام عسکری علیهم السلام)

• نوجوانی امام

• ارتقاء فقه و تبویب و تخریج مسائل

• نشر معارف بلند امامتی

• معجزات خاص در ارتباط گیری با شیعیان

• دور ماندن ائمه از انظار عمومی

24. امامت و نیابت(2جلسه)

• شهادت پدر و حضور حضرت

• ادعای امامت جعفر بن الهادی ع

• وضعیت تبلیغ امامت حضرت در بین شیعیان، معرفی و جایگاه نواب

• ارتباط در قالب توقیعات

• ملاقات با حضرت در دوره غیبت صغری

• خصوصیات زندگی حضرت

• وقایع خاص در دوره غیبت صغری

 

حکومت های شیعی (8 جلسه)

    

1.   قرن 4و5  (دو جلسه)

• ادریسیان، فاطمیان علویان و ال بویه حمدانیان

• دوران طلایی علما و اندیشمندان کلینی فارابی صدوق مفید سیدمرتضی شیخ طوسی ابن سینا

• تشیع و فلسفه

• گاه شمار فقه شیعه

      

2.     قرن 6تا9ا (دو جلسه)

• الجایتو ایلخانی سربداران مرعشیان مازندران

• ابن طاوس، خواجه طوسی، علامه حلی، شهید اول   

 

3.     قرن10تا12 (دو جلسه)

• صفویه (هنر تمدن عثمانی ) افشاریه زندیه عادلشاهیان قطب شاهیان نواب اوده

• محقق کرکی شهید ثانی شیخ بهایی میزداماد ملاصدرا مجلسی  شیعه و علوم تجربی   

4.  قرن     13و14  (دو جلسه)

• قاجار مشروطه شعر و هنر و معماری پهلوی انقلاب اسلامی

• شیخ انصاری میرزای شیرازی اخوند ملاهادی سبزواری سید ابوالحسن اصفهانی کاشف الغطا بروجردی حکیم امام خمینی میلانی خویی گلپایگانی صدر علامه طباطبایی

 

تمدن اسلامی(دوازده جلسه)

1. بخش اول : گستره تمدن اسلامی(2 جلسه)

1.1. اسلام در مدینه النبی و جزیره العرب

1.2. آغاز فتوحات، دلایل و نحوه گسترش اسلام

1.2.1 ایران

1.2.2 شامات و مصر

1.2.3 شمال آفریقا و اندلس

1.2.4  شبه قاره هند

1.2.5  شرق و جنوب شرق آسیا

1.2.6  بیزانس و شرق اروپا

 

2. بخش دوم: مولفه های تمدنی اسلام

 

2.1 جمعیت (1جلسه)

2.1.1 پراکندگی مسلمانان در سرزمین های اسلامی

2.1.2 مساله مهاجرت، علل و پیامدها( جابجایی اعراب مسلمان، هجرت تازه مسلمانان به مراکز اسلامی، هجرت به مرزهای اسلامی، مهاجرت خواص)

 

2.2 سیاست، حکمرانی و مساله مشروعیت سلطان (1جلسه)

2.2.1 نظام خلافت سنی و سلطنت موروثی

2.2.2 ولایت استکفا و ولایت استیلا

2.2.3 پایان خلافت، خلاء مشروعیت و نظام های جانشین

2.2.4 صفویه و نظام مشروعیت شیعی

2.2.5 حکومت فقیه از نیابت سلطنت و ولایت حسبه  تا ولایت مطلقه

 

2.3   دانش مسلمانان(2جلسه)

2.3.1  نهضت علم آموزی  (با رویکرد شهید مطهری که نو مسلمانان در این  علوم سرآمد شدند)

2.3.2 شیوه های آموزشی و تربیتی (مسجد، مدرسه، خانقاه، صنایع آزاد)          

2.3.3 تقسیمات علوم در جامعه اسلامی (با توجه به نگاه شهید مطهری و احیاء علوم الدین غزالی)

2.3.3.1 اسلام و تاسیس علوم دینی (فقه، تفسیر، کلام، عرفان و...)

2.3.3.2 اسلام و علوم غیر دینی (طب و خدمات پزشکی ،نجوم، ریاضی، فیزیک، زمین شناسی، شیمی) 

2.3.4 تاثیر متقابل دانش مسلمانان و غیرمسلمانان (نهضت ترجمه، بیت الحکمه، فنون معماری، شمایل شکنی و...)

 

2.4  اقتصاد، دیوان سالاری و سیستم های مالی و تجاری(2 جلسه)

2.4.1 منابع مالی(جزیه، خراج، زکات، وقف، صدقات، نذور)

2.4.2 نظام دهقانی و اتکا به زمین، نظام ترکمانی و اتکا به دامداری

2.4.3 تجارت و جایگاه آن در گسترش اسلام

2.4.4 پیشه وران، صنایع و اصناف (با نگاه به رساله صناعیه میرفندرسکی)

2.4.5 اخلاق صنفی و فتوت نامه ها

 

2.5 ادبیات، هنر و معماری(2 جلسه)

2.5.1 مفهوم صنعت در نظام سنتی هنر و تفاوت آن با هنر جدید

2.5.2 جایگاه ادبیات (شعر و قصه گویی) در تمدن اسلامی

2.5.3 نقش تاسیسی و تحدیدی اسلام در حوزه هنر

2.5.4 جایگاه معماری و شهرسازی در تمدن اسلامی

 

2.6 نظام روابط اجتماعی در تمدن اسلامی (1 جلسه)

2.6.1 ارزش های نوین اسلامی در برابر قبیله گرایی عربی و نظام کاستی(طبقاتی) شرقی

2.6.2 مفهوم همسایگی و محله در تمدن اسلامی

2.6.3 نقش جریان های عرفانی و تصوفی در تربیت اخلاقی جامعه

2.6.4 جایگاه آداب، رسوم و شعائر اسلامی در قوام جامعه اسلامی

 

3. بخش سوم: تمدن اسلامی در برابر تهاجم شرق و غرب( 1 جلسه )

3.1 صهیونیسم مسیحی، جنگ های صلیبی و مساله اندلس

3.2 حمله مغول، ویرانی و برخاستن تمدن از خاکستر

3.3 عقب ماندگی تمدن اسلامی، نفوذ غرب و استعمار

3.4 تمدن نوین اسلامی در برابر تمدن غربی

 

 

 جلسات گفتگو محور .  (کارگاه) یا نشست ها

1. تاثیر تاریخ در اجتهاد (دو جلسه)

2. جاهلیت (دو جلسه)

3 . منابع تاریخ (پنج جلسه)

4. استنباط و استنتاج تاریخی (یک جلسه)

5. تحریف تاریخ(دو جلسه)

6. مقتل شناسی و اعتبار سنجی آن (پنج جلسه)

7. استشراق (یک جلسه)