.

💢 نشست علمی 

📌 با موضوع:

 ⬅️روش شناسی استنباط مبانی اصولی
( مطالعه موردی مبانی شیخ انصاری)

✅️ ارائه دهنده: 
حجت الاسلام و المسلمین سید حسین منافی
( استاد سطوح عالی حوزه علمیه، مولف کتاب مبانی اصولی شیخ اعظم انصاری)

در روز پنجشنبه ۴ بهمن 1403 برگزار شد. 

🔴🎙برای شنیدن صوت نشست اینجا  را کلیک کنید. 

🔴📸  برای مشاهده فیلم و گزارش تصویری نشست علمی  اینجا  را  کلیک کنید.

🔴  تقریر نشست علمی: 

🔰 خلاصه نشست روش شناسی استنباط مبانی اصولی، مطالعه موردی مبانی شیخ انصاری(ره)

📌   ارائه دهنده: حجت الاسلام و المسلمین سید حسین منافی 

هدف از این جلسه تبیین شیوه استخراج مبانی اصولی فقها به وسیله مطالعه موردی شیوه استخراج مبانی اصولی شیخ انصاری است. در ادامه به برخی از مبانی مهم شیخ انصاری نیز پرداخته خواهد شد. 

✅ نکته اول :  ضرورت استخراج مبانی اصولی است. در صورت وجود دو مولفه استخراج مبانی اصولی ضروری خواهد بود.

 1) فقیهی که بنا است مبانی او استخراج شود از اسطوانه‌های فقاهت بوده و بر دیگر فقها تفوق داشته باشد به نحوی که دقت در تک تک عبارات او ضرورت داشته باشد. برای مثال بزرگانی مانند شهید اول و شیخ انصاری این خصوصیت را دارند.

2) مبانی اصولی آن فقیه روشن نباشد. برای مثال برخی مانند مرحوم آقای خویی نوع مبانی اصولی‌شان روشن است و نیاز به استخراج ندارد. برای نمونه استخراج مبانی مرحوم آیت الله حکیم از کتاب مستمسک سودمند است. 

✅ نکته دوم :  شیوه استخراج مبانی است. برای این منظور لازم است شخص ابتدا احاطه به مسائل اصولی داشته باشد و پس از آن با خوانش خط به خط کتب آن فقیه فیش برداری کرده و دیدگاه‌های او را جمع‌آوری کند. البته باید توجه داشت که بسیاری از مسائل مهم اصولی متاسفانه در کتب اصولی مدون نشده است و در لابه‌لای مباحث فقهی به آن پرداخته می‌شود. احاطه به این مسائل از فوائد استخراج مبانی اصولی است که برای اطلاع از آن می‌توان از کتاب مبانی اصولی شیخ اعظم استفاده کرد. 

✅ از دیگر فوائد استنباط مبانی اصولی فهم دقیق عبارت‌های مولف و پرهیز از اشکال‌های نابه‌جا است. مرحوم شیخ انصاری گاهی در استظهار از یک کلمه یا عبارت مختلف عمل کرده است و همین امر سبب شده است که برخی حواشی اشکال کنند اما پیش از اشکال لازم است نکته تفاوت در عملکرد بررسی شود. 
برای نگارش کتاب مبانی شیخ اعظم در قدم اول کتاب‌های رسائل و مکاسب با همین هدف خط به خط خوانده شد و با جستجو در دیگر آثار شیخ مبانی ایشان استخراج و چاپ شد. در گام دوم از آنجاکه همه مبانی با جستجوی الفاظ قابل دست‌یابی نیست، تمام کتب شیخ انصاری خط به خط خوانده شد و مبانی ایشان به نحو کامل بیان شد. 
در این کتاب تلاش شد در مباحث مختلف رفع تناقض شود برای مثال در بحث مفهوم وصف عملکرد شیخ انصاری مختلف است و با وجود اینکه ایشان مفهوم وصف را قبول ندارد اما در مواردی در فقه به مفهوم وصف عمل کرده است که سعی شد نکته تفاوت در عملکر کشف شود. 

✅ از خصوصیات شیخ انصاری این است که به مباحث اصولی به عنوان خط قرمز نگاه نمی‌کند و با وجود قوت اصولی، اصول زده نیست بلکه در فقه به سبب وجود نکاتی عملکردهای مختلفی دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود: 
1)  پذیرش انصراف به سبب غلبه وجود و انکار انصراف در فرض غلبه استعمال!
 شیخ انصاری غلبه وجود را در اصول به عنوان منشاء انصراف نپذیرفته است اما در مواردی در فقه از غلبه وجودی انصراف را نتیجه گرفته است و یا بالعکس با اینکه غلبه در استعمال را به عنوان دلیل انصراف پذیرفته است اما در مواردی انصراف را نپذیرفته است. 

2)  حکمت و علت
نمونه دیگر مباحث شیخ انصاری درباره علت و حکمت است که در استنباط بسیار اثر گذار است. اقسام علت و حکمت، کارکردهای حکمت و علت و شیوه‌های اثباتی بیان حکمت و علت از مباحث بسیار اثرگذار است که در اصول مدون نشده است. برای مثال شیخ انصاری درباره: لا تاکل الرمان لانه حامض گوید اگر احتمال بدهید که همه رمان ها حامض است خود این بیان متکفل این است که بگوید همه رمان ها حامض است و این مطلبی است که ایشان در مطارح بیان کرده است و در رسائل از آن استفاده کرده است

3)  کراهت اضعف دلیل بر حرمت اقوی
مرحوم شیخ قاعده ای دارد که کراهت اضعف دلیل بر حرمت اقوی است. آقای خویی به شیخ اشکال کرده که این قاعده از قیاس ابوحنیفه بدتر است. این مبنا را ایشان سه جا در مکاسب محرمه استفاده کرده است یکی در حرمت خوراندن شیء نجس به انسان بالغ است که جهل به نجاست دارد که از کراهت خوراندن شیء نجس به بهائم استفاده کرده است که خوراندن آن به انسان بالغ حرام است. مورد دوم در بحث تشبیب است. شیخ انصاری گوید وقتی شارع در امور خفیفی مانند حرف زدن با نامحرم کراهت را بیان کرده است معلوم می‌شود در مواردی مانند شعر عاشقانه گفتن باید حرمت را پذیرفت.

مورد سوم را مرحوم رشتی در بحث تشبه نقل کرده است. در پاسخ به اشکال اقای خویی باید بیان کرد که شیخ در مورد اول که خوراندن شیء نجس به بهائم است با یشعر مطلب را بیان کرده است که نشان می‌دهد نپذیرفته است زیرا ممکن است گفته شود برای انسان کراهت شدیده دارد اما در مورد دوم معتقد است به حد ظهور می‌رسد زیرا که وقتی شارع گوید جز در فرض ضرورت با نامحرم سخن نگو و هفت کلمه بیشتر صحبت نکن و .... نشان می‌دهد مولا به این روابط حساس است لذا با یظهر مرحوم شیخ انصاری تعبیر کرده است که به نظر درست است.

4)  اصل تقدم تخصص در دوران بین تخصیص و تخصص
مورد دیگر بحث اصل تقدم تخصص در دوران بین تخصیص و تخصص است است که مرحوم آخوند این بحث را خوب مطرح نکرده است و در مکاسب متعدد شیخ انصاری از آن استفاده کرده و در مطارح برای آن دلیل اقامه کرده است. عمده دلیل آن عکس نقیض است. در مطارح شیخ تنها دو قسم برای آن بیان کرده است اما در مکاسب سه قسم از آن مطرح است. جالب است که در مواردی که شیخ از این قاعده در مکاسب استفاده کرده است نوع حواشی به آن التفات نداشتند. 
شیوه شیخ انصاری برای ما الگوی مناسبی است که ابتدا به مسائل اصول موجود خوب مسلط شویم  اما در ادامه و در  فقه پرونده اصول بسته نشود بلکه با پرهیز از اصول زدگی باید به دنبال قیود و نکات آن مطلب گشت و مدام مبانی اصولی را به روز رسانی کرد.به تعبیر دیگر باید اصول نجفی خوب خوانده شود و بعد در فقه با ذهن باز جلو رفت و فریفته اصول نشد.

 *واحد پژوهش مدرسه عالی فقه و اصول امام حسین «علیه‌السلام»